Zostałam poproszona o wskazanie symboli zodiakalnych występujących w różnych manuskryptach… Oczywiście wskażę kilka niezwykłych.
Odpowiedzią na to i inne zapotrzebowania będzie cykl (mam nadzieję) artykułów, czy raczej notatek, o manuskryptach i rzeczach rozmaitych z nimi skoligaconych 🙂 Wszystkie te refleksje będą opatrzone tagiem i nagłówkiem ADMIRATOR.
Admirator – wg SJP PWN – daw. wielbiciel
Jestem wielbicielem ksiąg rękopiśmiennych, „podglądaczem” warsztatów dawnych mistrzów, nie historykiem sztuki, dlatego też niniejsze notatki są próbą interpretacji i odpowiedzi na to, co oko nasze widzi, zmysły doświadczają, a mózg interpretuje. Wpatrzona w karty manuskryptów nie zapominam o naukowcach. Wertując ich prace badawcze i publikacje podejmować będę próby wskazania tego, co dla nas, pasjonatów parających się iluminatorstwem będzie „atrakcyjne”.
Ponieważ jest czas pandemii, nałożonej na nas kwarantanny społecznej, sądzę że jest to dobry moment, by Miłośnicy Ksiąg Rękopiśmiennych poświęcili chwil kilka na odkrywanie niedostępnych nam współcześnie światów.
Zodiak to pas na niebie, na którego tle pozornie poruszają się Słońce, Księżyc i planety widoczne z Ziemi. Znaki zodiaku reprezentują symbole oznaczające części zodiaku. Nie ma wątpliwości, że prawidłowe odczytywanie znaków natury, obserwowanie nieba i gwiazd, a co za tym idzie orientowanie się w ustanowionym kalendarzu, było niezbędne m.in. przy czynnościach religijnych i kultycznych. Umownie wyznaczono 12 zodiaków zodiaku, którym przypisano różne znaczenia. Symbole zodiakalne nieprzypadkowo zatem umieszczano na kartach kalendarzy. Astrolodzy w oparciu o znaki zodiaku, znając daty i miejsca urodzin, obserwując wzajemne położenie planet opracowują horoskopy, czyli rodzaj przepowiedni.
Wiele średniowiecznych ksiąg zawierało kalendarze, którym towarzyszyły symboliczne przedstawienia znaków zodiaku. Na styczniowych kartach odnajdziemy wizerunki WODNIKA, kolejne to RYBY – w lutym, BARAN – w marcu, BYK – w kwietniu, BLIŹNIĘTA – w maju, RAK- w czerwcu, LEW w lipcu, PANNA w sierpniu, WAGA – we wrześniu, SKORPION – w październiku, STRZELEC – w listopadzie, KOZIOROŻEC – w grudniu. Bez trudu znajdziemy je w… rękopisach liturgicznych, zarówno do użytku kościelnego jak i domowego. Piszę o tym dość przekornie, bo chrześcijaństwo stanowi wyraźnie, że wiara w horoskopy jest grzechem:
„Masz już dosyć mnóstwa twoich doradców. Niechaj się stawią,
by cię ocalić, owi opisywacze nieba, którzy badają gwiazdy,
przepowiadają na każdy miesiąc, co ma się z tobą wydarzyć.
Oto będą jak źdźbła słomiane, ogień ich spali. Nie uratują własnego życia
z mocy płomieni. Nie będą to węgle do ogrzewania,
to nie ognisko, by przy nim posiedzieć.” Iz 47, 13-14 Biblia Tysiąclecia
Skąd zatem pomysł na prezentację znaków zodiaku w księgach do nabożeństw? Na razie pozostawiam to pytanie w zawieszeniu 🙂 Czekam na Wasze rozważania.
Poniżej podaję krótką listę manuskryptów liturgicznych z pięknymi dekoracjami z wizerunkami znaków zodiaku:
- Psałterz Huntera MS Hunter 229 ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Glasgow; Anglia, ok. 1170r.
Na kartach kalendarza odnajdujemy umieszczone w medalionach kolejne znaki zodiaku. W inicjałach KL misternie wykonane zdobienia: stylizowane rośliny i pracownicy przy sezonowej pracy.
Na każdej z kart kalendarza przedstawione są dwa medaliony. Jeden z pracami miesiąca, drugi ze znakami zodiaku. Rysunki zgodne z ówczesną stylistyką. Jednobarwne tła z prostymi geometrycznymi wzorami na których prezentowane są postaci. Znaki zodiaku zostały opisane czerwonym inkaustem.
Misternie spisane karty objęte w ulistnione gałązki. U dołu strony w dwóch geometrycznych ramach przedstawienia prac miesiąca i znaków zodiaku.
Niezwykle pomysłowa kompozycja kart kalendarza. Zwierzęta i postaci zodiakalne zaprezentowane są u góry strony. Pojawiają się na tle architektury gotyckiej i w przestrzeni niewielkich ogrodów. Tuż obok sceny nauczania słowami z Biblii. Wszystko to upięte jest w ulistnione gałązki.
W kolejnych rozważaniach umieszczę m.in. słów kilka o konstrukcji kalendarza w średniowiecznych księgach liturgicznych i symbolice znaków zodiaku.
