Zapraszam na kolejne warsztaty z cyklu „Bestia w ziołach”.

Temat „Salamandra” wydaje się mieć oczywiste realizacje.

Czym jest salamandra i jak wygląda? Myślicie, że jest to niewielka jaszczurka o czarno-żółtym ubarwieniu, cechach typowych dla płazów i zamieszkująca wilgotne siedliska?

Ale czy na pewno?…

Zbadajmy ślady historyczne.

Już sama nazwa jest zastanawiająca. Słowo salamandra pochodzi prawdopodobnie z języka perskiego i oznacza żyjąca w ogniu.

Według wierzeń i wielowiekowych przekonań salamandra żyje w ogniu bądź nie poddaje się jego niszczycielskiej mocy. Nie jest jednak demonem. Czuwa raczej nad bezpieczeństwem płomienia, bo może go ugasić własnym lodowatym ciałem.

Pliniusz Starszy (I w.) w swym encyklopedycznym dziele prezentuje salamandrę następująco:

„Wiele bowiem zwierząt, nawet w rodzaju czworonożnych, rodzi się ukrytym i niepojętnym sposobem; tak salamandra, zwierzę kształtu jaszczurki, gwiaździstego koloru, nie ukazuje się nigdy tylko podczas wielkich deszczy, a niknie w czasie pogody. Jest tak zimną, że dotknięciem się ogień nie inaczej jako lód gasi. Od jej ropy, którą na kształt mleka pyskiem rzyga, wypadają, jakiekolwiek Bądź części ciała ludzkiego się dotknie, wszystkie włosy; miejsce zaś dotknięte zmienia natychmiast swój kolor na plamę.

Niektóre zaś zwierzęta rodzą się z nieurodzonych rzeczy i mają sobie tylko właściwy początek, jak n.p. wyżej wymienione([…] salamandry) i owe, które każda pora roku wydaje. Niektóre z nich, jako salamandry, nic nie rodzą. Bo nie mają też, ani męskiej, ani żeńskiej płci.”

Pliniusza Starszego Historyi naturalnej ksiąg XXXVII T.4 ks. 1o, LXXXVI -LXXXVII

Wiadomym jest, że salamandry mają błyszczącą, wilgotną skórę, która w dotyku wydaje się być zimna (jak napisał Pliniusz). Salamandrę plamistą możemy spotkać podczas wędrówek po lasach i bezdrożach południowej Polski w ich naturalnych, wilgotnych siedliskach.

Izydor z Sewilli (VII w.) w Etymologii dodaje, że salamandra nie tylko jest niepalna, ale również gasi pożary. Jej jad jest nadzwyczajnie mocną i śmiertelną trucizną.

I rzeczywiście. W skórze, w okolicy grzbietu, występują gruczoły jadowe, które produkują toksyczny jad. Ma on wyjątkowy skład. Zawiera m.in. alkaloidy (tu salamandrynę), czyli substancje występujące zdecydowanie częściej w świecie roślin! Wymienię tu chyba najbardziej znane pochodzenia roślinnego: atropina, skopolamina, kokaina. Choć różnią się one składem, to wszystkie one mogą być truciznami. Nic nie wiem na temat śmiertelnych dla człowieka spotkań z salamandrą, ale tak na wszelki wypadek, nie proponuję brać tych stworzeń do ręki, postępując za radą średniowiecznych mędrców 🙂

Marco Polo (XIII/XIV w.) w swoim Opisaniu świata wyjaśnia, że salamandra nie jest zwierzęciem, jak sądzą niektórzy, a niepalną tkaniną. Aby ją oczyścić  wystarczy wrzucić ją w ogień, który strawi brud bez uszczerbku dla salamandry.

Jeszcze bardziej zastanawiające są malarskie przedstawienia salamander. Polecam lekturę:

https://digital.bodleian.ox.ac.uk: Bodleian Library MS. Bodl. 602, XIII w., Bestiariusz, fol. 27v.

Dwie salamandry (podobne raczej do krokodyli lub może do salamander olbrzymich?). Jedna – w ogniu i druga – przebywająca na drzewie, swym jadem zatruwająca owoce.  Obok młodzieniec wyraźnie cierpiący po spożyciu owocu.

http://www.getty.edu: Ms. Ludwig XV 4 (83.MR.174), XIII w., fol. 100v.

Salamandra jako przedstawiciel latających psowatych 🙂

https://www.abdn.ac.uk: Univ Lib. MS 24, XIII w., Bestiariusz z Aberdeen, fol. 70r.

Prawdziwa inwazja salamander! Scena przedstawiająca salamandry na drzewie, w płomieniach, w wodzie. Niezwykle czytelne przesłanie. Średniowieczny człowiek po prostu musiał unikać takich zagrożeń.

Podczas najbliższych zajęć 14.11.2019r. namalujemy dwie miniatury w dwóch różnych technikach. Zaproponowane przedstawienia pochodzą ze średniowiecznych bestiariuszy.

Przetestujemy również kilka tuszów i atramentów pod kątem m.in. ich wodoodporności.

Zapraszam.

Zapisy i informacje u Organizatora: Szkoła Kaligrafii Littera Nova

Poniżej kilka słów na temat bohatera naszych kolejnych czwartkowych warsztatów iluminatorskich.

Dąb – łac. quercus, ang. oak.

W wielu kulturach ma bardzo bogatą symbolikę, zwykle powiązany jest z cnotami.

Symbolizuje ogień, oś świata, punkt zwrotny; drzwi do nieba, świętość, wyrocznię, wiarę; człowieka; wytrzymałość, trwałość, długowieczność, nieśmiertelność; zasadę męską, płodność, siłę fizyczną i moralną, cnotę odwagę, gościnność; królewskość, majestat, potęgę, wyniosłość, wzniosłość, triumf, chwałę, honor, niepodległość; nagrodę.

wg SŁOWNIKA SYMBOLI  Władysława Kopalińskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1990

Ogromne, szczególnie długowieczne drzewa, od zawsze musiały budzić podziw i szacunek. Ludy pierwotne wyczuwały w nich wyraz wyższej mocy i niezwykłej siły. Święte drzewa towarzyszyły każdej religii, były obecne w przekazach ludowych, legendach i sztuce całego świata. W wielu kulturach pod drzewem, w jego cieniu, składano ofiary, chowano zmarłych i wysłuchiwano wyroczni odczytanych z szelestu liści. W ten sposób okolice rosnących drzew stawały się miejscami świętymi, a drzewa symbolami samego bóstwa.

Drzewa cyklicznie obumierające i powracające do życia, owocujące, ściśle związane z cyklem pór roku, były zawsze objawem życia i jego ciągłości. Drzewo, zakorzenione głęboko w ziemi, wyrastające ponad wszystkie inne istoty żywe, dało początek obrazom drzewa świata, które łączyło niebo z ziemią.

Dąb szypułkowy (Quercus robur L.) to drzewo liściaste z rodziny bukowatych, jedno  z najbardziej okazałych i najdłużej żyjących drzew liściastych w naszym kraju i całej Europie (nawet 1000 lat).

Z łac. robur – dąb; twardość, moc, krzepkość; elita, najlepsza część.

W starożytności i średniowieczu uważano, że drewno dębu nie podlega gniciu ani butwieniu. Ze względu na swoją długowieczność stało się świadkiem wielu wydarzeń dziejowych, również takich, które wymagały „ingerencji nieba”, jak na przykład koronacje.

Żołędzie stały się symbolami życia, siły, zdrowia i rześkości, męskości, ze względu na anatomiczne podobieństwo do żołędzi prącia.

Zgodnie z tradycją mężczyzna, gdy spłodzi potomka płci męskiej jest zobowiązany do posadzenia sadzonki dębu.

Od czasów średniowiecza motyw dębu (samo drzewo, lub jego część: gałązka, liście, żołędzie) był niezwykle popularny w herbach rycerskich, a także w herbach miejskich i gminnych, również w godłach papieskich.

Dęby towarzyszyły człowiekowi nie tylko w wymiarze duchowym. Od wieków miały szerokie zastosowanie m.in.: w meblarstwie, w garbarstwie – do wyprawiania skór, do produkcji inkaustu (z galasów dębowych), w lecznictwie – jako lek przeciwbiegunkowy, ściągający (choć św. Hildegarda z Bingen nie poleca dębu w kuracjach leczniczych), jako pokarm dla trzody chlewnej (żołędzie).

Z powyższych względów przedstawienia dębów są częstym motywem w malarstwie miniaturowym. Pojawiają się jako drobne, szkicowane piórkiem rysuneczki, poprzez kolorowe ilustracje towarzyszące tekstom zarówno religijnym jak i laickim, aż do niezwykle zdobnych dekoracji, choćby w herbach rodowych właścicieli ksiąg.

Zachęcam do wędrówki po wirtualnych bibliotekach tropem dębów 🙂

BIBLIOGRAFIA:

Stanisław Kobielus, Florarium christianum Symbolika roślin – chrześcijańska starożytność i średniowiecze, Kraków, Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, 2014;

Hans Biedermann, Leksykon symboli, przeł. Jan Rubinowicz, Warszawa, Muza SA, 2005;

Manfred Lurker, Słownik obrazów i symboli biblijnych, Poznań, Pallottinum, 1989;

Jean Prieur, Symbole świata, przeł. Joanna Kluza, Warszawa, Wydawnictwo Tomaco.

Władysław Kopaliński, Słownik symboli, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1990;

Dorothea Forestner OSB, Świat symboliki chrześcijańskiej, przeł. Wanda Zakrzewska, Paweł Pachciarek, Ryszard Turzyński, Warszawa, Instytut Wydawniczy PAX.

Podczas warsztatów zrealizujemy miniaturę korzystając ze wzornika dla iluminatorów, który powstał we wschodniej Anglii ok. 1520-1530 r., a obecnie jest on przechowywany w Bibliotece Bodlejańskiej pod sygnaturą MS. Ashmole 1504.

Zapraszamy do wspólnej warsztatowej pracy w czwartek 17 października 2019r. o godzinie 17.00

Wszechmocny dąb w roli głównej 🙂

Zapisy i informacje u Organizatora: Szkoła Kaligrafii Littera Nova