Zapraszam na kolejne warsztaty z cyklu „Bestia w ziołach”.
Temat „Salamandra” wydaje się mieć oczywiste realizacje.
Czym jest salamandra i jak wygląda? Myślicie, że jest to niewielka jaszczurka o czarno-żółtym ubarwieniu, cechach typowych dla płazów i zamieszkująca wilgotne siedliska?
Ale czy na pewno?…
Zbadajmy ślady historyczne.
Już sama nazwa jest zastanawiająca. Słowo salamandra pochodzi prawdopodobnie z języka perskiego i oznacza żyjąca w ogniu.
Według wierzeń i wielowiekowych przekonań salamandra żyje w ogniu bądź nie poddaje się jego niszczycielskiej mocy. Nie jest jednak demonem. Czuwa raczej nad bezpieczeństwem płomienia, bo może go ugasić własnym lodowatym ciałem.
Pliniusz Starszy (I w.) w swym encyklopedycznym dziele prezentuje salamandrę następująco:
„Wiele bowiem zwierząt, nawet w rodzaju czworonożnych, rodzi się ukrytym i niepojętnym sposobem; tak salamandra, zwierzę kształtu jaszczurki, gwiaździstego koloru, nie ukazuje się nigdy tylko podczas wielkich deszczy, a niknie w czasie pogody. Jest tak zimną, że dotknięciem się ogień nie inaczej jako lód gasi. Od jej ropy, którą na kształt mleka pyskiem rzyga, wypadają, jakiekolwiek Bądź części ciała ludzkiego się dotknie, wszystkie włosy; miejsce zaś dotknięte zmienia natychmiast swój kolor na plamę.
Niektóre zaś zwierzęta rodzą się z nieurodzonych rzeczy i mają sobie tylko właściwy początek, jak n.p. wyżej wymienione([…] salamandry) i owe, które każda pora roku wydaje. Niektóre z nich, jako salamandry, nic nie rodzą. Bo nie mają też, ani męskiej, ani żeńskiej płci.”
Pliniusza Starszego Historyi naturalnej ksiąg XXXVII T.4 ks. 1o, LXXXVI -LXXXVII
Wiadomym jest, że salamandry mają błyszczącą, wilgotną skórę, która w dotyku wydaje się być zimna (jak napisał Pliniusz). Salamandrę plamistą możemy spotkać podczas wędrówek po lasach i bezdrożach południowej Polski w ich naturalnych, wilgotnych siedliskach.
Izydor z Sewilli (VII w.) w Etymologii dodaje, że salamandra nie tylko jest niepalna, ale również gasi pożary. Jej jad jest nadzwyczajnie mocną i śmiertelną trucizną.
I rzeczywiście. W skórze, w okolicy grzbietu, występują gruczoły jadowe, które produkują toksyczny jad. Ma on wyjątkowy skład. Zawiera m.in. alkaloidy (tu salamandrynę), czyli substancje występujące zdecydowanie częściej w świecie roślin! Wymienię tu chyba najbardziej znane pochodzenia roślinnego: atropina, skopolamina, kokaina. Choć różnią się one składem, to wszystkie one mogą być truciznami. Nic nie wiem na temat śmiertelnych dla człowieka spotkań z salamandrą, ale tak na wszelki wypadek, nie proponuję brać tych stworzeń do ręki, postępując za radą średniowiecznych mędrców 🙂
Marco Polo (XIII/XIV w.) w swoim Opisaniu świata wyjaśnia, że salamandra nie jest zwierzęciem, jak sądzą niektórzy, a niepalną tkaniną. Aby ją oczyścić wystarczy wrzucić ją w ogień, który strawi brud bez uszczerbku dla salamandry.
Jeszcze bardziej zastanawiające są malarskie przedstawienia salamander. Polecam lekturę:
https://digital.bodleian.ox.ac.uk: Bodleian Library MS. Bodl. 602, XIII w., Bestiariusz, fol. 27v.
Dwie salamandry (podobne raczej do krokodyli lub może do salamander olbrzymich?). Jedna – w ogniu i druga – przebywająca na drzewie, swym jadem zatruwająca owoce. Obok młodzieniec wyraźnie cierpiący po spożyciu owocu.
http://www.getty.edu: Ms. Ludwig XV 4 (83.MR.174), XIII w., fol. 100v.
Salamandra jako przedstawiciel latających psowatych 🙂
https://www.abdn.ac.uk: Univ Lib. MS 24, XIII w., Bestiariusz z Aberdeen, fol. 70r.
Prawdziwa inwazja salamander! Scena przedstawiająca salamandry na drzewie, w płomieniach, w wodzie. Niezwykle czytelne przesłanie. Średniowieczny człowiek po prostu musiał unikać takich zagrożeń.
Podczas najbliższych zajęć 14.11.2019r. namalujemy dwie miniatury w dwóch różnych technikach. Zaproponowane przedstawienia pochodzą ze średniowiecznych bestiariuszy.
Przetestujemy również kilka tuszów i atramentów pod kątem m.in. ich wodoodporności.
Zapraszam.
Zapisy i informacje u Organizatora: Szkoła Kaligrafii Littera Nova
