Uważny student średniowiecznego malarstwa bez problemu dostrzeże wiele niezwykłych przedstawień postaci anielskich. Twórczość artystyczna tamtego długiego okresu czasu skupiona była wokół Boga, jego planu stwórczego i zbawienia człowieka. Aniołowie jako posłańcy Boga i dobrej nowiny, objawiający się człowiekowi w różnych przełomowych momentach, towarzyszą niezwykłym scenom malarskim.
O aniołach mówi nie tylko Biblia, ale także apokryfy, tradycja semicka i ludów właściwie całego świata. W wielu kulturach i religiach spotkamy się z boskimi posłańcami. A ich wizerunki do dziś zdobią wiele zabytków.
Wiadomo, że w pierwszych wiekach chrześcijaństwa wielu świętych mężów snuło rozważania o świecie i hierarchii aniołów. Tradycyjnie angelologia chrześcijańska wymienia 9 chórów anielskich. Najbliżej Bożego tronu przebywają serafiny, dalej cherubiny, trony, panowania, księstwa, moce, zwierzchności, archaniołowie i aniołowie. Jak odróżnić poszczególne chóry? Proponuję przeanalizować piękne ilustracje z ff. 6r – 7r. zdobiące XIV-wieczny manuskrypt przechowywany w Bibliotece Brytyjskiej pod sygnaturą Royal MS 6 E IX. Za ich twórcę uznaje się Pacino di Bonaguida, florenckiego artystę malarza i miniaturzystę.
Najbardziej niezwykłe wizerunki chórów anielskich reprezentowane są przez serafiny i cherubiny.
Serafiny przedstawione są jako eteryczne płomienno-czerwone sylwetki (od z hebr. שׂרף seraf) z trzema parami skrzydeł w świetlistej glorii. Te chóry anielskie bardzo rzadko oddalają się od Boga i opuszczają niebo. Są wpatrzone w Boskie oblicze i całe przepełnione bezwarunkową miłością. Biblia wzmiankuje o nich podczas powołania Izajasza:
Iz 6, 1-8
W roku śmierci króla Ozjasza ujrzałem Pana siedzącego na wysokim i wyniosłym tronie, a tren Jego szaty wypełniał świątynię. Serafiny stały ponad Nim; każdy z nich miał po sześć skrzydeł; dwoma zakrywał swą twarz, dwoma okrywał swoje nogi, a dwoma latał. I wołał jeden do drugiego: «Święty, Święty, Święty jest Pan Zastępów. Cała ziemia pełna jest Jego chwały». Od głosu tego, który wołał, zadrgały futryny drzwi, a świątynia napełniła się dymem. I powiedziałem: «Biada mi! Jestem zgubiony! Wszak jestem mężem o nieczystych wargach
i mieszkam pośród ludu o nieczystych wargach, a oczy moje oglądały Króla, Pana Zastępów!» Wówczas przyleciał do mnie jeden z serafinów, trzymając w ręce węgiel, który kleszczami wziął z ołtarza. Dotknął nim ust moich i rzekł: «Oto dotknęło to twoich warg: twoja wina jest zmazana, zgładzony twój grzech».
I usłyszałem głos Pana mówiącego: «Kogo mam posłać? Kto by Nam poszedł?» Odpowiedziałem: «Oto ja, poślij mnie!»https://biblia.deon.pl
Cherubiny to chóry anielskie o niezmierzonej mądrości i pogrążone w modlitwie. Eteryczne ich formy przybierać mogą różne wizerunki. Zwykle przedstawiane jako błękitne postaci, czasem o kilku obliczach. Biblia często o nich wspomina. Jeden z opisów pochodzi z Księgi Ezechiela, gdy chwała Pańska opuszcza świątynię:
Ez 10, 18-22
A chwała Pańska odeszła od progu świątyni i zatrzymała się nad cherubami. Cheruby rozwinęły skrzydła i uchodząc uniosły się z ziemi na moich oczach, a koła z nimi. Zatrzymały się w wejściu wschodniej bramy świątyni Pańskiej, a chwała Boga izraelskiego spoczywała nad nimi u góry. Była to ta sama istota żywa, którą pod Bogiem izraelskim oglądałem nad rzeką Kebar, i poznałem, że były to cheruby. Każdy miał po cztery oblicza i cztery skrzydła, a pod skrzydłami coś w rodzaju rąk ludzkich. Wygląd ich twarzy był podobny do tych samych twarzy, które widziałem nad rzeką Kebar. Każdy poruszał się prosto przed siebie.
https://biblia.deon.pl
Serafiny i cherubiny często przedstawiane są jako anioły towarzyszące Bogu. W scenie stwarzania i błogosławienia dziełu: BnF Français 50 fol 13v., BnF Latin 920 fol 2v i następne, czy też są posłańcami niosącymi stygmaty, szczególne dary od Boga: BnF Latin 920 fol. 283v.
W jednej z wizji orszaków w Triumfach Francesco Pertarki (XIV w.) pojawiają się eteryczne wizerunki serafów i cherubów: BNF, Français 594 fol. 376r.
Zachęcam do wnikliwego studiowania średniowiecznych zabytków malarskich.
