Rozpoczynając cykl warsztatów iluminatorskich w roku akademickim 2021/2022 pt. ANGELICUM nieprzypadkowo pierwszy wybór padł na tysiącletnie anioły z Beatusów. Postaci pełne ekspresji, namalowane w tradycji mozarabskiej.

Czym jest Beatus? Na czym polega jego ponadczasowa niezwykłość?

Komentarz do Apokalipsy; Beatus to zbiór komentarzy do Apokalipsy, które opracował w VIII wieku hiszpański mnich i teolog Beat (Beatus) z Liébany (730–785). Jak podają źródła, zachowało się 35 kopii z IX-XI w., w tym 27 iluminowanych.

Niektóre kopie zawierają także komentarze do ksiąg Ezechiela i Daniela autorstwa innych autorów oraz tabele genealogiczne.

Komentarz do Apokalipsy buduje 12 ksiąg podzielonych na 68 sekcji, a te na mniejsze jednostki zwykle ilustrowane, które autor objaśnia bazując na wybranych fragmentach z komentarzy Apokalipsy m.in.: Ticoniusa (370-390 n.e.) (obecnie w większości zaginionych), Primasiusa z Hadrumetum (zm. ok. 560). Zawiera także fragmenty tekstów Ojców Kościoła i Doktorów Kościoła, m.in.: Augustyna z Hippony (13 listopada 354 – 28 sierpnia 430), Ambrożego z Mediolanu (ok. 340 – 397), Ireneusza z Lyonu (130 – 202), Papieża Grzegorza I Wielkiego (ok.  540 – 12 marca 604), św. Hieronima z Stridonu i Izydora z Sewilli. 

Beatus powstał w nieprzypadkowym czasie i miejscu. Po pierwsze tuż przed przełomem wieków, czyli czasem kiedy współcześni spodziewali się, zgodnie z proroctwami, nadejścia Czasów Ostatecznych. Po wtóre powstaje na terenie królestwa Asturii, które jest w opozycji do podbojów arabskich na Półwyspie Iberyjskim. Apokalipsa przedstawiająca wizję triumfu dobra nad złem, odczytana w kontekście religijnym daje nadzieję na ostateczne zwycięstwo i zbawienie wiernych Kościoła.

Niniejsze dzieło było jedną z ważniejszych lektur późnego średniowiecza z dziedziny teologii i geografii.

Zachowane do dnia dzisiejszego kopie Beatusów stanowią materiał do pogłębionych badań nie tylko teologicznych, geograficznych (ilustracje współczesnej mapy świata, czyli jednej z najwcześniejszych znanych), ale stanowią także podstawowe źródło wiedzy o sztuce mozarabskiej, która jest niezwykłą kompilacją nurtów wizygockich, karolińskich, arabskich, także koptyjskich.

Rękopisy iluminowane, które możemy porównać, w większości wykazują jednorodność stylistyczną.

Tekst został spisany inkaustem w kolorze sepii (odcieniu czerni),  zwykle czytelnym pismem (minuskuła karolińska, w podpisach ilustracji – uncjała), wyróżnienia tekstu – rubrykowane.

Miniatury z Beatusa ilustrują i wyjaśniają Apokalipsę.

Rysunek wykonano zgodnie z zaleceniami z Etymologii Izydora z Sewilli: najpierw kreślone są kontury, które wypełniane są kolorem. Linia prowadzona jest wyraźnie, kolory są czyste, kontrastujące. We współczesnym odbiorze miniatury wyglądają jak rysunki z kolorowanki. Kolorystyka kojarzy się z kolorami ziemi i ognia. Poza nielicznymi wyjątkami – iluminator nie używa matali szlachetnych.

Postaci są płaskie, zwykle malowane z półprofilu z widoczną parą oczu. Ubrane są w obfite tuniki i płaszcze, „ułożone” zgodnie z tradycją sztuki romańskiej. Oczy i dłonie aniołów są „za duże” jakby miały zilustrować szczególną łączność, bliskość z Bogiem, jakby mogły dotykać zmysłami Boga. Ilustracje są płaskie, bez perspektywy, sceny następujące po sobie są budowane jak we współczesnych komiksach, sekwencyjnie.

Tło stanowią barwne szerokie, mocne kolorystycznie pasy.

Pomimo prostej formy, ilustracje są niezwykle poruszające i wyraziste.

Nazwa	Nr katal.	Kolekcja	Data i pochodzenie
Fragmento de Silos, Beato de Cirueña, Beato de Nájera	Frag. 4 (Santo Domingo de Silos) Zachowana 1 karta	Santo Domingo de Silos	Ok. 900 r. Klasztor w Pririneo Navarro?
Beatus z San Millán de la Cogolla	Cod. Emil. 33	Real Academia de la Historia, Madryt	Ok. 920-930 r.
Emilianense Codice, Beatus z San Millán, Emilianense Codex CodexMadridBN141	Vitr. 14-1	Madryt, Biblioteca Nacional	Poł. X w., Hiszpania, San Millán de la Cogolla
Escorial Beatus z San Millán CodexEscorialBeatus	Cod. &. II.5	El Escorial, Real Biblioteca del Monasterio de San Lorenzo	ok. 1000 r. San Millán de la Cogolla
Morgan Beatus, Beatus z San Miguel de Escalada, CodexNewYorkBeatus	Ms 644	Morgan Library, New York	Ok. 940-945, Hiszpania, Tabara?
Beatus z Tábara CodexBeatusTabara	Cod. 1097B	Archivo Histórico Nacional, Madryt	Ok. 968-970, Hiszpania, San Salvador de Tabara
Beatus z Valcavado, CodexValladolid	Ms. 433 (ex ms 390)	Valladolid. Biblioteca de la Universidad	Ok. 970, Hiszpania, Valcavado?
Beatus z Gerony, Beatus z Távara CodexGeronaBeatus	Ms. 7	Girona, Archiwum Kapitulne	Ok. 975, Hiszpania, San Salvador de Tabara?
Beatus z La Seu d’Urgell, Urgell Beatus z Roja lub León, Beatus z Katedy Urgell CodexSeoDeUrgell	Cod. 501	Urgell, Archiwum Muzeum Katedralnego	Ok. 975-1000, Hiszpania, Leon
Beatus z León, Beatus Facundo, Beatos de la Biblioteca Nacional de España, Beato de Fernando I y doña Sancha	Ms. Vit. 14.2	Biblioteca Nacional, Madryt	1047 r.
Beatus Saint-Sever	Lat.8878	Paryż, Bibliotèque nationale de France	Poł. XI w., Francja, Saint-Sever
Beatus of Burgo of Osma, Burgo de Osma Codex CodexBurgoDeOsma	Cod. 1	Biblioteka Katedralna Burgo de Osma.	Circa 1086
Beatus z Santo Domingo de Silos CodexLondonBeatus	Add MS 11695	Londyn, British Library	1091–1109
CodexMadridRAH33	Cod. 33	Madryt, Real Academia de la Historia	Ok. 1000, 1100-1125 Hiszpania, San Millán de la Cogolla?
Beatus. — Commentaire sur l’Apocalypse, avec peintures. Ms. de la fin du XII e siècle	NAL 1366	Bibliothèque nationale de France	Koniec XII w.

Opracowano na podstawie:

https://es.wikipedia.org/wiki/Beato_de_Li%C3%A9bana

https://en.wikipedia.org/wiki/Commentary_on_the_Apocalypse

https://repozytorium.umk.pl/bitstream/handle/item/694/BPTh.2012.007%2CRoszak.pdf?sequence=1 Beato z Liébany i mozarabskie komentarze do Apokalipsy, Ks. Piotr Roszak Universidad de Navarra, Pampeluna; UMK, Toruń 5 (2012) ISSN 1689-5150

dostęp 10.10.2021