Rozpoczynając cykl warsztatów iluminatorskich w roku akademickim 2021/2022 pt. ANGELICUM nieprzypadkowo pierwszy wybór padł na tysiącletnie anioły z Beatusów. Postaci pełne ekspresji, namalowane w tradycji mozarabskiej.
Czym jest Beatus? Na czym polega jego ponadczasowa niezwykłość?
Komentarz do Apokalipsy; Beatus to zbiór komentarzy do Apokalipsy, które opracował w VIII wieku hiszpański mnich i teolog Beat (Beatus) z Liébany (730–785). Jak podają źródła, zachowało się 35 kopii z IX-XI w., w tym 27 iluminowanych.
Niektóre kopie zawierają także komentarze do ksiąg Ezechiela i Daniela autorstwa innych autorów oraz tabele genealogiczne.
Komentarz do Apokalipsy buduje 12 ksiąg podzielonych na 68 sekcji, a te na mniejsze jednostki zwykle ilustrowane, które autor objaśnia bazując na wybranych fragmentach z komentarzy Apokalipsy m.in.: Ticoniusa (370-390 n.e.) (obecnie w większości zaginionych), Primasiusa z Hadrumetum (zm. ok. 560). Zawiera także fragmenty tekstów Ojców Kościoła i Doktorów Kościoła, m.in.: Augustyna z Hippony (13 listopada 354 – 28 sierpnia 430), Ambrożego z Mediolanu (ok. 340 – 397), Ireneusza z Lyonu (130 – 202), Papieża Grzegorza I Wielkiego (ok. 540 – 12 marca 604), św. Hieronima z Stridonu i Izydora z Sewilli.
Beatus powstał w nieprzypadkowym czasie i miejscu. Po pierwsze tuż przed przełomem wieków, czyli czasem kiedy współcześni spodziewali się, zgodnie z proroctwami, nadejścia Czasów Ostatecznych. Po wtóre powstaje na terenie królestwa Asturii, które jest w opozycji do podbojów arabskich na Półwyspie Iberyjskim. Apokalipsa przedstawiająca wizję triumfu dobra nad złem, odczytana w kontekście religijnym daje nadzieję na ostateczne zwycięstwo i zbawienie wiernych Kościoła.
Niniejsze dzieło było jedną z ważniejszych lektur późnego średniowiecza z dziedziny teologii i geografii.
Zachowane do dnia dzisiejszego kopie Beatusów stanowią materiał do pogłębionych badań nie tylko teologicznych, geograficznych (ilustracje współczesnej mapy świata, czyli jednej z najwcześniejszych znanych), ale stanowią także podstawowe źródło wiedzy o sztuce mozarabskiej, która jest niezwykłą kompilacją nurtów wizygockich, karolińskich, arabskich, także koptyjskich.
Rękopisy iluminowane, które możemy porównać, w większości wykazują jednorodność stylistyczną.
Tekst został spisany inkaustem w kolorze sepii (odcieniu czerni), zwykle czytelnym pismem (minuskuła karolińska, w podpisach ilustracji – uncjała), wyróżnienia tekstu – rubrykowane.
Miniatury z Beatusa ilustrują i wyjaśniają Apokalipsę.
Rysunek wykonano zgodnie z zaleceniami z Etymologii Izydora z Sewilli: najpierw kreślone są kontury, które wypełniane są kolorem. Linia prowadzona jest wyraźnie, kolory są czyste, kontrastujące. We współczesnym odbiorze miniatury wyglądają jak rysunki z kolorowanki. Kolorystyka kojarzy się z kolorami ziemi i ognia. Poza nielicznymi wyjątkami – iluminator nie używa matali szlachetnych.
Postaci są płaskie, zwykle malowane z półprofilu z widoczną parą oczu. Ubrane są w obfite tuniki i płaszcze, „ułożone” zgodnie z tradycją sztuki romańskiej. Oczy i dłonie aniołów są „za duże” jakby miały zilustrować szczególną łączność, bliskość z Bogiem, jakby mogły dotykać zmysłami Boga. Ilustracje są płaskie, bez perspektywy, sceny następujące po sobie są budowane jak we współczesnych komiksach, sekwencyjnie.
Tło stanowią barwne szerokie, mocne kolorystycznie pasy.
Pomimo prostej formy, ilustracje są niezwykle poruszające i wyraziste.
| Nazwa | Nr katal. | Kolekcja | Data i pochodzenie |
| Fragmento de Silos, Beato de Cirueña, Beato de Nájera | Frag. 4 (Santo Domingo de Silos) Zachowana 1 karta | Santo Domingo de Silos | Ok. 900 r. Klasztor w Pririneo Navarro? |
| Beatus z San Millán de la Cogolla | Cod. Emil. 33 | Real Academia de la Historia, Madryt | Ok. 920-930 r. |
| Emilianense Codice, Beatus z San Millán, Emilianense Codex CodexMadridBN141 | Vitr. 14-1 | Madryt, Biblioteca Nacional | Poł. X w., Hiszpania, San Millán de la Cogolla |
| Escorial Beatus z San Millán CodexEscorialBeatus | Cod. &. II.5 | El Escorial, Real Biblioteca del Monasterio de San Lorenzo | ok. 1000 r. San Millán de la Cogolla |
| Morgan Beatus, Beatus z San Miguel de Escalada, CodexNewYorkBeatus | Ms 644 | Morgan Library, New York | Ok. 940-945, Hiszpania, Tabara? |
| Beatus z Tábara CodexBeatusTabara | Cod. 1097B | Archivo Histórico Nacional, Madryt | Ok. 968-970, Hiszpania, San Salvador de Tabara |
| Beatus z Valcavado, CodexValladolid | Ms. 433 (ex ms 390) | Valladolid. Biblioteca de la Universidad | Ok. 970, Hiszpania, Valcavado? |
| Beatus z Gerony, Beatus z Távara CodexGeronaBeatus | Ms. 7 | Girona, Archiwum Kapitulne | Ok. 975, Hiszpania, San Salvador de Tabara? |
Beatus z La Seu d’Urgell, Urgell Beatus z Roja lub León, Beatus z Katedy Urgell CodexSeoDeUrgell | Cod. 501 | Urgell, Archiwum Muzeum Katedralnego | Ok. 975-1000, Hiszpania, Leon |
| Beatus z León, Beatus Facundo, Beatos de la Biblioteca Nacional de España, Beato de Fernando I y doña Sancha | Ms. Vit. 14.2 | Biblioteca Nacional, Madryt | 1047 r. |
| Beatus Saint-Sever | Lat.8878 | Paryż, Bibliotèque nationale de France | Poł. XI w., Francja, Saint-Sever |
| Beatus of Burgo of Osma, Burgo de Osma Codex CodexBurgoDeOsma | Cod. 1 | Biblioteka Katedralna Burgo de Osma. | Circa 1086 |
| Beatus z Santo Domingo de Silos CodexLondonBeatus | Add MS 11695 | Londyn, British Library | 1091–1109 |
| CodexMadridRAH33 | Cod. 33 | Madryt, Real Academia de la Historia | Ok. 1000, 1100-1125 Hiszpania, San Millán de la Cogolla? |
| Beatus. — Commentaire sur l’Apocalypse, avec peintures. Ms. de la fin du XII e siècle | NAL 1366 | Bibliothèque nationale de France | Koniec XII w. |
Opracowano na podstawie:
https://es.wikipedia.org/wiki/Beato_de_Li%C3%A9bana
https://en.wikipedia.org/wiki/Commentary_on_the_Apocalypse
https://repozytorium.umk.pl/bitstream/handle/item/694/BPTh.2012.007%2CRoszak.pdf?sequence=1 Beato z Liébany i mozarabskie komentarze do Apokalipsy, Ks. Piotr Roszak Universidad de Navarra, Pampeluna; UMK, Toruń 5 (2012) ISSN 1689-5150
dostęp 10.10.2021
